Bloedgroep antigenen

Auteur: Sacha Zeerleder

Immunhematologie “to go”

 

Bloedgroepen- antigenen

ABO bloedgroep

Het H-antigeen ontstaat door aanhangen van fucose mbv een fucosyltransferase (FUT1) aan precursorsubstantie (type I en II) bestaand uit N-acetyl-D-galactosamine en galactose. Precursorsubstantie type I vormt de basis van plasma antigenen, en type II van de erytrocyt-gebonden antigenen . Het aanhangen van N-acetylgalactosamine aan het H-antigeen (mbv N-acetylgalactosaminetransferase) leidt tot bloedgroep antigeen A. Het B-antigeen wordt gevormd door het aanhangen van D-galactose aan het H-antigeen (mbv galactose transferase). Met toenemend gehalte van A en/of B neemt de expressie van H-antigeen af.  De belangrijkste subgroepen van het ABO systeem zijn A1 en A2. Tussen A1 en A2 zijn er kwantitatieve en kwalitatieve verschillen. De A1-transferase zet nagenoeg alle type II H substantie om in A1 antigeen en gaat dus samen met een hoge antigeen dichtheid. De A2 transferase daarentegen is minder efficiënt en zet dus niet alle H-substantie om in A2 antigeen. Dit leidt ook tot kwalitatieve verschillen tussen A1 en A2. ABO wordt tussen 2-4 jaar volledig op alle lichaamscellen (en bij zgn. secretors ook in lichaamsvloeistoffen) tot expressie gebracht.

Uitzondering:  Bombay (ABO Oh): geen H-antigeen, dus ook geen A en B.

Antistoffen:

• “Natuurlijk voorkomende antistoffen” (theorie: stimulatie door darmbacteriën).
• Meestal IgM (dus effectieve activatoren klassieke route complement systeem), reactief bij 4°C en 37°C; kunnen intravasculaire hemolyse induceren.
• Zeldzaam IgG (b.v. na allotransplantatie met major bloedgroep verschil).
• Antistof aanwezig tegen het antigeen dat afwezig is, dwz, bloedgroep A heeft anti-B en vice versa.
• Anti-A1 ca bij 10% met bloedgroep A2 en 35% bij bloedgroep A2B; vaak niet reactief bij 37°C.
• Anti-H: meestal autoantistof, niet reactief bij 37°C; bloedproduct bij 37°C toedienen; alloantistof: bij patiënten met Bombay bloedgroep, reageert bij 4°C en 37°C, dus klinisch relevant.

 

Antigeen	frequentie	antistoffen
A1	33%	Anti-B
A2	9%	Anti-B, evt. anti-A1
B	8.5%	Anti-A/A1
A1B	2.5%	-
A2B	<1%	Evt. Anti-A1
O	46%	Anti-A/B/AB

Lewis (Le) systeem

In analogie aan het ABO systeem  is de expressie van het Le antigeen gebaseerd op de aanwezigheid van de H substantie. Een competitie tussen de FUT2 (Secretor, Se) en FUT3 (Le) bepaalt of er een Le^a of Le^b worden gevormd. Is er alleen maar FUT3 aanwezig (dus LE en geen secretor, se) wordt er Le^a gevormd. Zijn er FUT2 (Se) en FUT3 (Le) aanwezig ontstaat meer Le^b dan Le^a. Le-antigenen zijn aanwezig in plasma en kunnen binden aan erytrocyten. De aanwezigheid van Se bepaald dus of de antigenen in lichaamsvloeistoffen/plasma aantoonbaar zijn.
Antistoffen:

• Anti-Le^a/Le^b  “natuurlijk voorkomende antistoffen” (IgM, meestal niet reactief bij 37°C).
• Anti-Le^a alleen maar bij individuen waar LE ontbreekt (Le ^a-b-).
• Anti-Le^b alleen maar bij individuen met Le ^a+b- of Le ^a-b-.
• geen anti-Le bij Le ^a-b+
• Geen hemolytische ziekte van de pasgeborene hoewel anti-Le vaker worden gevonden bij zwangere vrouwen
   

Overzicht ABO en Lewis bloedgroepensysteem

 
Het Rhesus systeem

Met het cytoskelet geassocieerd transmembraan- antigeen complex, gecodeerd door gekoppelde genen (CcEe- en D-gen). Zowel C/c en E/e zijn co-dominant en kunnen beide tot expressie komen, het D gen codeert voor het D-antigeen. Engelse(Amerikaanse) nomenclatuur haplotype: CDe (R₁), cDE (R₂), CDE (R_z), cDe (R_o), Cde (r’), cdE (r”), CdE (r_y), cde ( r ).|
De meest frequente haplotypes: CcDee- R₁/r: 32%; CCDee- R₁/R₁: 18%; ccee-r/r: 15%; CcDEe -R₁/R₂: 12%; ccDEe-R₂/r:11%; ccDEE-R₂/R₂: 2%.

• Zwakke D: normaal antigeen- minder expressie.
• D-varianten (partiële) met normale/zwakke expressie van veranderd D- eiwitstructuur (puntmutaties leidend tot aminozuur substituties); vaak Rh VI variant.
• Rhesus antigeen erg immunogeen, na eenmalige expositie >50% kans op immunisatie.
• Zwakke D ontvangers ontwikkelen geen anti-D; daarentegen D-variant immunogeen!!!!
• Foetale expressie!

Antistoffen:

• IgG antistoffen (IgG1/G3); reactief bij 37°C.
• Anti-D: meest voorkomend, anti-E bij fenotype ee, anti-c bij fenotype CC.
• Oorzaak van uitgestelde hemolytische transfusiereacties.
• Hemolytische ziekte van de pasgeborene.
• Autoimmuun hemolytische anemie: vaak gericht tegen “totaal Rhesus”; soms “auto-e” leidend tot flinke hemolyse.

Specials:

Cw-antigeen: CE gen product (<5%; Anti-Cw meestal IgG, zeldzaam IgM (zonder voorafgaande immunisatie); G-antigeen: samen met C en D antigeen; anti-G bij D- en C negatieven

Het Kell Systeem

Er zijn tot heden 28 allelen van het Kell systeem bekend. De belangrijksten zijn K/k, Kp^a/Kp^b, Js^a/Js^b. Diagnostiek: mbv 2-AET of DDT worden Kell antigenen van de erytrocytenoppervlakte verwijderd. Frequentie: kk 91%, Kk 9%, K<1%; Kp^b (b of ab) >99%, Js^b bijna 100%; K-antigeen sterk immunogeen. Foetale expressie!!

Antistoffen:

• IgG antistoffen.
• Oorzaak van hemolytische transfusie reacties
• Hemolytische ziekte van de pasgeborene.
• Anti-K (vaak), maar ook de andere anti-Kell antistoffen klinisch belangrijk.
• Problemen met keuze geschikt bloedproduct door antistoffen tegen hoog frequente antigenen, bv anti-K, anti-Jk^b of anti-Js^b.
   

Duffy systeem
Meest belangrijke Duffy antigenen zijn Fy^a , Fy^b en Fy3. Bij alle Fy^a/Fy^b komt Fy3 tot expressie (geen Fya^a/b-geen Fy3). Het ontbreken van de Duffy expressie is vaak beperkt tot de erytrocyten, dus negroïden hebben wel Fy^b expressie op vaatepitheel (dus geen anti-Fy^b)- daarom wordt bij de productkeuze bij sikkelcel patiënten alleen maar rekening houden met Fy^a. Anti-Fy antistoffen kunnen niet worden aangetoond op enzymbehandelde erytrocyten (bv. bromelïne, papaïne en trypsine etc). Foetale expressie!!

Antigeen	Frequentie kaukasïers	Frequentie negroïden
Fy a+b-	17%	9%
Fy a+b+	49%	1%
Fy a-b+	34%	22%
Fy a-b- (dus GEEN Fy3)	~0%	68%

Antistoffen:

• IgG antistoffen.
• Oorzaak van hemolytische transfusie reacties.
• Hemolytische ziekte van de pasgeborene.
• CAVE: anti-Fy3 antistoffen zijn reactief met vrijwel alle kaukasische donors.
   

Kidd-Systeem

Meest belangrijke antigenen zijn Jk^a en Jk^b. Jk3 komt tot expressie bij individuen die Jk^a/Jk^b tot expressie brengen. Rond de helft van de kaukasïers zijn Jk ^a+b+ en ~25% of Jk ^a+b- of Jk ^a-b+. Bij negroïden zijn maar 8% Jk ^a-b+. Foetale expressie!!

Antistoffen:

• IgG antistoffen, zeldzaam ook IgM.
• Zijn efficiënte activatoren complement systeem- daarom oorzaak van hemolytische transfusie reacties, vaak uitgesteld (antistof in  lage titer gemist in screening, boost na immunisatie). Hemolytische ziekte van de pasgeborene meestal minder ernstig.
   

MNSs-Systeem

Antigenen op het glycoforine A (MN) en B (Ss). Dragers van S/s zijn ook drager van het U-antigeen. Heel zeldzaam ontbreekt het U-antigeen (negroïden, <1%). MNSs worden foetaal tot expressie gebracht. Antigenen worden verwijderd door enzyme-behandeling (bromelïne, papaïne en trypsine)

Antistoffen:
Anti-M/N

• Meestal natuurlijk voorkomende antistoffen (IgM).
• Anti-M kan ook voorkomen als IgG.
• Zeldzaam oorzaak hemolytische transfusiereactie
• Hemolytische ziekte van de pasgeborene heel erg zeldzaam (anti-M IgG).

Anti-S/s

• Anti-S meestal IgG, kan oorzaak zijn van hemolytische transfusiereactie.
• Anti-s zeldzaam.
• Anti-U kan ernstige hemolytische transfusiereactie veroorzaken (zeldzaam, bij negroiden).

Het I/i systeem

Bij geboorte komt voornamelijk “i” tot expressie, dat later verdwijnt en door “I” word vervangen. De expressie van “i”  is bij volwassenen zeldzaam.

Antistoffen:

• Anti-I zijn meestal koude autoantistoffen type IgM.
• Kan problemen opleveren bij zout kruisproef.
• Kan hemolyse induceren  (bij reactiviteit >30°C).
• Vaak combinaties met anti-HI, anti A₁I etc.
   

P systeem

P1 komt bij 75% tot expressie, de rest P2. Pas een paar jaar na geboorte volledig ontwikkeld.

Antistoffen:

• Anti-P1 zijn meest koude autoantistoffen type IgM, bijna nooit bij 37°C werkzaam.
• Kan problemen opleveren bij zout kruisproef.
• Er zijn geen anti-P2 antistoffen.
   

Referenties:

• CBO richtlijn bloedtransfusie 2011
• Erytrocytenserologie (3e versie), M.A.M. Overbeeke et al. Sanquin, 2008
• Blood Transfusion in Clinical Practice, Mollison, 11e edition, Blackwell, 2005

 

Geldig 28 december 2011
Versie 1